W nowej perspektywie finansowej na lata 2021-2027 Polska ma do dyspozycji miliardy euro z funduszy unijnych. Jednak dostęp do tych środków nie jest bezwarunkowy. Kluczem do bram unijnego finansowania, zwłaszcza w ramach Krajowego Planu Odbudowy i nowych Funduszy Europejskich, jest zasada DNSH. Gdzie dokładnie jest ona wymagana i jak krok po kroku zapewnić zgodność projektu?
Ten artykuł to kompletny przewodnik, który koncentruje się na kluczowych obszarach, w których ocena DNSH („nie czyń znaczącej szkody”) jest obligatoryjna. Wyjaśnimy jej znaczenie i przeprowadzimy Cię przez cały proces – od wstępnej analizy po przygotowanie dokumentacji.
Gdzie Zasada DNSH jest Absolutnym Wymogiem?
Zasada DNSH nie dotyczy każdego możliwego działania. Jest ona twardym, prawnym wymogiem w przypadku największych i najważniejszych instrumentów finansowych UE na lata 2021-2027. Jeśli planujesz ubiegać się o środki z któregokolwiek z poniższych źródeł, analiza DNSH jest dla Ciebie obowiązkowa:
- Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO): To absolutny priorytet. Każda reforma i każda inwestycja finansowana z Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), który jest podstawą KPO, musi przejść pozytywną ocenę zgodności z zasadą DNSH.
- Fundusze Europejskie na lata 2021-2027 (Polityka Spójności): Zasada DNSH obowiązuje również we wszystkich programach krajowych i regionalnych nowej perspektywy, w tym w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Funduszu Spójności (FS) oraz Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST).
- Program InvestEU: Ten program, wspierający inwestycje prywatne i publiczne, również opiera się na wymogu zrównoważonego rozwoju, a zasada DNSH jest jednym z jego filarów.
Sześć Filarów Ochrony: Cele Środowiskowe Zasady DNSH
Definicja: Ocena DNSH opiera się na analizie wpływu projektu na sześć kluczowych celów środowiskowych. Projekt nie może czynić znaczącej szkody żadnemu z nich.
Oto one:
- 1. Łagodzenie zmian klimatu
- Czy projekt prowadzi do znaczącej emisji gazów cieplarnianych?
- 2. Adaptacja do zmian klimatu
- Czy projekt jest odporny na skutki zmian klimatu i ich nie pogłębia?
- 3. Zrównoważone wykorzystywanie zasobów wodnych i morskich
- Czy projekt negatywnie wpływa na stan wód?
- 4. Gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ)
- Czy projekt generuje nadmierne ilości odpadów i nieefektywnie zużywa zasoby?
- 5. Zapobieganie i kontrola zanieczyszczeń
- Czy projekt prowadzi do zanieczyszczenia powietrza, wody lub gleby?
- 6. Ochrona i odbudowa bioróżnorodności i ekosystemów
- Czy projekt szkodzi cennym przyrodniczo ekosystemom?
Checklista DNSH dla Beneficjenta – 5 Kroków do Sukcesu
Aby usystematyzować pracę nad oceną DNSH, postępuj zgodnie z poniższą checklistą.
☐ Krok 1: Wstępna identyfikacja (jak najwcześniej!)
Zacznij myśleć o DNSH już na etapie koncepcji projektu, a nie dopiero przy wypełnianiu wniosku. Jeśli planujesz jakiekolwiek prace budowlane, modernizacyjne, czy zakup sprzętu – ten temat na pewno Cię dotyczy.
☐ Krok 2: Analiza uproszczona vs. merytyoryczna
Przejdź przez wszystkie 6 celów i dla każdego z nich zadaj sobie pytanie: „Czy mój projekt ma na ten cel jakikolwiek przewidywalny wpływ?”. Odpowiedź „NIE” wymaga krótkiego uzasadnienia. Odpowiedź „TAK” oznacza konieczność dalszej, szczegółowej pracy.
☐ Krok 3: Gromadzenie dowodów (ocena merytoryczna)
Dla każdego celu wymagającego oceny merytorycznej zidentyfikuj, jakie techniczne kryteria musisz spełnić. Następnie zacznij gromadzić dokumenty, które to potwierdzą (audyty energetyczne, projekty techniczne, deklaracje producentów, pozwolenia etc.).
☐ Krok 4: Integracja z projektem i budżetem
Jeśli analiza wykaże potrzebę wdrożenia dodatkowych, proekologicznych rozwiązań, uwzględnij je w projekcie technicznym oraz w budżecie. Pamiętaj, że koszty te są zazwyczaj kwalifikowalne.
☐ Krok 5: Precyzyjny opis we wniosku o dofinansowanie
W dedykowanej sekcji wniosku dokładnie opisz przeprowadzoną analizę. Twój opis musi być jasny, spójny i oparty na faktach oraz zebranych dowodach.
Bank Dowodów: Jak Obiektywnie Dokumentować Zgodność z DNSH?
Samo oświadczenie o zgodności nie wystarczy. Instytucje oceniające wnioski oczekują konkretnych, weryfikowalnych dowodów. Poniżej znajduje się szeroki wachlarz dokumentów i działań, które możesz wykorzystać do potwierdzenia zgodności z poszczególnymi celami.
Wskazówka: Nie musisz przedstawiać wszystkich dokumentów z listy. Wybierz te, które są najbardziej adekwatne dla Twojego projektu i najlepiej potwierdzają spełnienie konkretnych wymogów.
Cel 1: Łagodzenie zmian klimatu
- Audyt energetyczny (przed i po realizacji inwestycji) – kluczowy przy termomodernizacji.
- Świadectwo charakterystyki energetycznej budynku.
- Obliczenia śladu węglowego dla produktu (zgodnie z ISO 14067) lub organizacji (ISO 14064).
- Dokumentacja techniczna urządzeń (np. specyfikacja nowego kotła, pompy ciepła, parametry pojazdu elektrycznego) potwierdzająca ich wysoką klasę energetyczną i niskoemisyjność.
- Certyfikat systemu zarządzania energią ISO 50001.
Cel 2: Adaptacja do zmian klimatu
- Analiza ryzyka klimatycznego dla lokalizacji inwestycji.
- Fragmenty projektu budowlanego pokazujące zastosowanie rozwiązań adaptacyjnych (np. zielone dachy, systemy retencji wód opadowych, wzmocnione konstrukcje).
- Opinia eksperta (np. klimatologa, hydrologa) potwierdzająca odporność projektu na zidentyfikowane ryzyka.
- Dowód zgodności z lokalnym lub regionalnym planem adaptacji do zmian klimatu.
Cel 3: Zrównoważone wykorzystywanie zasobów wodnych
- Pozwolenie wodnoprawne (jeśli jest wymagane).
- Karty katalogowe produktów dla armatury i urządzeń sanitarnych, potwierdzające niskie zużycie wody (np. zgodnie z systemem certyfikacji WELL lub BREEAM).
- Projekt techniczny instalacji zamkniętego obiegu wody (np. w myjniach samochodowych).
- Wyniki monitoringu poboru wody przed i po inwestycji.
- Obliczenia śladu wodnego (zgodnie z ISO 14046).
Cel 4: Gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ)
- Plan gospodarowania odpadami dla placu budowy.
- Audyt odpadowy w zakładzie produkcyjnym.
- Umowy z certyfikowanymi firmami recyklingowymi.
- Dokumentacja z systemu BDO (Baza danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami).
- Deklaracje Środowiskowe Produktu (EPD) dla użytych materiałów, wskazujące na zawartość surowców wtórnych lub możliwość recyklingu.
- Oświadczenia producenta o projektowaniu produktu z myślą o łatwym demontażu i naprawie.
Cel 5: Zapobieganie i kontrola zanieczyszczeń
- Pozwolenie zintegrowane lub pozwolenia sektorowe (na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza, na wytwarzanie odpadów).
- Wyniki pomiarów emisji z instalacji (pomiary okresowe i ciągłe).
- Karty charakterystyki substancji chemicznych (SDS), potwierdzające niestosowanie substancji szczególnie niebezpiecznych.
- Certyfikat systemu zarządzania środowiskowego ISO 14001.
Cel 6: Ochrona bioróżnorodności i ekosystemów
- Ostateczna decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach (DOŚU).
- Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko (raport OOŚ).
- Opinia Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (RDOŚ).
- Dokumentacja z przeprowadzonego nadzoru przyrodniczego w trakcie budowy.
- Projekt i dokumentacja realizacji nasadzeń kompensacyjnych.
Czego Unikać? Najczęstsze Błędy i Ich Konsekwencje
Uwaga! Niewłaściwe podejście do DNSH to prosta droga do odrzucenia wniosku lub bolesnych korekt finansowych. Unikaj poniższych pułapek.
- Traktowanie DNSH jako formalności: Największy błąd to potraktowanie analizy jako „pola do odhaczenia”. Ocena musi być rzetelna i oparta na danych.
- Konsekwencja: Odrzucenie wniosku na etapie oceny formalnej lub merytorycznej.
- Brak spójności i dowodów: Deklarowanie zgodności bez pokrycia w realnych działaniach lub dokumentach.
- Konsekwencja: Wezwanie do uzupełnień, a w skrajnym przypadku – korekta finansowa i zwrot części dotacji na etapie kontroli.
- Zbyt późne rozpoczęcie analizy: Włączanie wymogów DNSH na etapie pisania wniosku, a nie projektowania.
- Konsekwencja: Konieczność kosztownych i czasochłonnych zmian w projekcie lub brak możliwości spełnienia kryteriów.
DNSH w Pigułce – Najczęściej Zadawane Pytania (FAQ)
1. Czy zasada DNSH dotyczy małych projektów, np. o wartości 200 tys. zł?
Tak. Zasada DNSH dotyczy wszystkich projektów finansowanych z KPO i nowych Funduszy Europejskich, niezależnie od ich wartości. Skala analizy i liczba wymaganych dowodów będzie jednak proporcjonalna do skali projektu – mniejszy projekt to zazwyczaj prostsza ocena.
2. Co jeśli mój projekt nie pasuje do żadnej kategorii w Taksonomii UE?
Taksonomia nie obejmuje jeszcze wszystkich rodzajów działalności, ale jest kluczowym elementem raportowania ESG. Jeśli Twojego projektu nie ma na liście, ocena DNSH opiera się na ogólnej definicji „znaczącej szkody” z art. 17 Rozporządzenia o taksonomii. Musisz w sposób logiczny i oparty na dostępnej wiedzy wykazać, że Twój projekt nie narusza żadnego z sześciu celów.
3. Czy do oceny DNSH muszę zatrudniać zewnętrznego eksperta?
Nie jest to wymóg formalny, zwłaszcza przy prostszych projektach. Jednak w przypadku skomplikowanych inwestycji (np. dużych projektów budowlanych, technologicznych) wsparcie eksperta ds. ochrony środowiska lub zrównoważonego rozwoju może być bardzo pomocne i zaoszczędzić czas oraz uniknąć błędów.
4. Co dokładnie oznacza „istotny wkład”, o którym mowa przy niektórych projektach?
„Istotny wkład” oznacza, że projekt w znaczący sposób przyczynia się do realizacji danego celu środowiskowego (np. projekt OZE wnosi istotny wkład w łagodzenie zmian klimatu). Takie projekty mają ułatwioną ocenę, ale nadal muszą udowodnić, że nie szkodzą pozostałym pięciu celom.
Oficjalne Źródła i Przydatne Linki
Podsumowanie: DNSH to kompas dla kluczowych inwestycji
Zasada DNSH jest sercem transformacji gospodarczej finansowanej przez UE. Skupia się na największych i najważniejszych inwestycjach w obszarach, które mają realny wpływ na środowisko: budownictwie, energetyce, transporcie i cyfryzacji. Dla beneficjentów KPO i Funduszy Europejskich oznacza to jedno: dogłębna analiza projektu pod kątem sześciu celów środowiskowych musi stać się integralną częścią procesu przygotowania wniosku. To już nie jest opcja, to absolutna konieczność.
Przygotowujesz projekt w jednym z tych strategicznych obszarów? Wykorzystaj naszą checklistę i nie odkładaj analizy DNSH na ostatnią chwilę. Zacznij od niej już dziś, a znacząco zwiększysz swoje szanse na sukces!