Wprowadzenie do Dyrektywy EPBD
Dyrektywa EPBD (Energy Performance of Buildings Directive) stanowi fundamentalny akt prawny Unii Europejskiej w zakresie efektywności energetycznej budynków. Najnowsza jej wersja, oznaczona numerem 2024/1275, została przyjęta przez Parlament Europejski i Radę 24 kwietnia 2024 roku jako element pakietu Fit for 55 i jest kontynuacją wcześniejszych przepisów wprowadzanych stopniowo od 2002 roku.
Jak wskazują dane Komisji Europejskiej, sektor budowlany odpowiada za około 36% emisji gazów cieplarnianych w Unii Europejskiej oraz zużywa blisko 40% całkowitej energii. Dyrektywa EPBD stanowi odpowiedź na te wyzwania, wprowadzając kompleksowe ramy prawne dla poprawy charakterystyki energetycznej budynków i redukcji ich wpływu na środowisko.
Główne założenia i cele Dyrektywy EPBD 2024/1275
Analiza tekstu dyrektywy oraz opracowań ekspertów branżowych wskazuje na następujące kluczowe elementy:
1. Budynki zeroemisyjne
Od 2030 roku wszystkie nowo powstające budynki w UE muszą spełniać standard zeroemisyjny. Dla budynków publicznych termin ten został przyspieszony do 2028 roku. Oznacza to, że nowe budynki będą charakteryzować się bardzo wysoką efektywnością energetyczną, a ich niewielkie zapotrzebowanie na energię będzie w pełni pokrywane ze źródeł odnawialnych, bez bezpośrednich emisji CO₂.
2. Minimalne standardy efektywności energetycznej
Zgodnie z artykułem 9 dyrektywy, państwa członkowskie muszą zapewnić:
- Renowację 16% budynków niemieszkalnych o najgorszej charakterystyce energetycznej do 2030 roku
- Redukcję średniego zużycia energii pierwotnej w budynkach mieszkalnych o co najmniej 16% do 2030 roku oraz o 20-22% do 2035 roku (w porównaniu z 2020 rokiem)
3. Wycofywanie paliw kopalnych w ogrzewnictwie
Dyrektywa określa harmonogram wycofywania kotłów na paliwa kopalne:
- Od 2025 roku zakończenie wsparcia publicznego dla samodzielnych kotłów na paliwa kopalne
- Od 2040 roku całkowite wycofanie kotłów na paliwa kopalne z rynku (z uwzględnieniem okresów przejściowych)
4. Obliczanie całego cyklu życia budynków
Artykuł 7 dyrektywy wprowadza obowiązek obliczania wskaźnika globalnego ocieplenia (GWP) w całym cyklu życia nowych budynków o powierzchni użytkowej powyżej 1000 m² od 2030 roku. Obliczenia te mają być zgodne z ramami Level(s) oraz normą EN 15978.
5. Świadectwa charakterystyki energetycznej
Dyrektywa wzmacnia wymogi dotyczące świadectw charakterystyki energetycznej, rozszerzając zakres budynków objętych tym obowiązkiem oraz wprowadzając jednolitą skalę oceny od A do G, gdzie A oznacza budynek zeroemisyjny, a G – budynek o najgorszej charakterystyce energetycznej.
6. Infrastruktura do ładowania pojazdów elektrycznych
Artykuł 12 dyrektywy nakłada obowiązek instalacji infrastruktury ładowania pojazdów elektrycznych w nowych i remontowanych budynkach, w zależności od ich wielkości i przeznaczenia.
Cykl życia budynku w kontekście EPBD
Dyrektywa EPBD 2024/1275 wprowadza podejście oparte na całym cyklu życia budynku, uznając, że wpływ środowiskowy obiektu budowlanego wykracza poza fazę użytkowania i obejmuje:
1. Projektowanie
Faza projektowania determinuje przyszłą efektywność energetyczną i wpływ środowiskowy budynku. Dyrektywa kładzie nacisk na projektowanie uwzględniające aspekty pasywne (orientacja budynku, zacienianie, naturalna wentylacja), wykorzystanie odnawialnych źródeł energii oraz dobór materiałów o niskim śladzie węglowym.
2. Budowa
Na etapie budowy generowane są tzw. emisje wbudowane (embodied carbon), związane z wydobyciem, produkcją, transportem i wbudowaniem materiałów. Jak wskazują badania naukowe, emisje te mogą stanowić do 50% całkowitego śladu węglowego budynku w perspektywie 50 lat.
3. Eksploatacja
Najdłuższy etap cyklu życia, odpowiedzialny za emisje operacyjne związane z ogrzewaniem, chłodzeniem, wentylacją, oświetleniem i przygotowaniem ciepłej wody użytkowej. Dyrektywa wprowadza surowe wymogi w zakresie maksymalnego zapotrzebowania na energię pierwotną nieodnawialną w tej fazie.
4. Renowacja
Dyrektywa uznaje kluczową rolę renowacji istniejących zasobów budowlanych dla osiągnięcia celów klimatycznych. Przewiduje wprowadzenie krajowych planów renowacji budynków oraz minimalnych standardów efektywności energetycznej.
5. Rozbiórka i recykling
Ostatni etap cyklu życia, obejmujący emisje związane z rozbiórką, transportem odpadów oraz potencjalnymi korzyściami z recyklingu i ponownego wykorzystania materiałów budowlanych.
Współczynnik globalnego ocieplenia (GWP) – nowy wymóg
Jednym z przełomowych elementów dyrektywy EPBD 2024/1275 jest wprowadzenie obowiązku obliczania i raportowania współczynnika globalnego ocieplenia (Global Warming Potential – GWP) dla nowych budynków. Zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej:
Definicja GWP w kontekście budownictwa
GWP jest miarą potencjalnego wpływu budynku na globalne ocieplenie, wyrażoną w ekwiwalencie CO₂. Obejmuje:
- Emisje wbudowane – związane z materiałami budowlanymi i procesami budowlanymi
- Emisje operacyjne – związane z eksploatacją budynku
- Emisje końca życia – związane z rozbiórką i gospodarką odpadami
Metodologia obliczania GWP
Zgodnie z art. 7 dyrektywy, obliczenia GWP w cyklu życia budynku będą wykonywane według następujących zasad:
- Zgodność z ramami Level(s) opracowanymi przez Komisję Europejską
- Zastosowanie normy EN 15978 dotyczącej oceny środowiskowej budynków
- Uwzględnienie wszystkich etapów cyklu życia według modułów A-D zdefiniowanych w normie
- Podejście „od kołyski do grobu” (cradle-to-grave) lub „od kołyski do kołyski” (cradle-to-cradle)
Harmonogram wdrażania
Wymóg obliczania GWP w cyklu życia będzie obowiązywał:
- Od 2030 roku dla wszystkich nowych budynków o powierzchni użytkowej większej niż 1000 m²
- Państwa członkowskie mają możliwość rozszerzenia tego wymogu na wszystkie nowe budynki
Rola deklaracji środowiskowych produktów (EPD) w kontekście EPBD
Deklaracje środowiskowe produktów (Environmental Product Declaration – EPD) zyskują fundamentalne znaczenie w świetle wymogów dyrektywy EPBD dotyczących obliczania GWP budynków.
Czym są deklaracje EPD?
EPD to dokumenty opracowane zgodnie z normą ISO 14025, zawierające zweryfikowane dane środowiskowe na temat cyklu życia produktu, oparte na analizie LCA (Life Cycle Assessment). Deklaracje te zawierają szczegółowe informacje o wpływie produktu na środowisko, w tym:
- Potencjał globalnego ocieplenia (GWP)
- Potencjał zakwaszenia (AP)
- Potencjał eutrofizacji (EP)
- Zużycie zasobów nieodnawialnych
- Zużycie wody
- Wytwarzanie odpadów
Znaczenie EPD dla spełnienia wymogów EPBD
Eksperci branżowi podkreślają, że deklaracje EPD odgrywają kluczową rolę w:
- Dostarczaniu danych wejściowych do obliczeń GWP budynków – Dane z EPD stanowią podstawę do obliczenia wpływu środowiskowego całego budynku w jego cyklu życia
- Umożliwianiu porównania produktów – EPD pozwalają na obiektywne porównanie różnych materiałów budowlanych pod kątem ich wpływu na środowisko
- Weryfikacji zgodności z kryteriami przetargowymi – W zamówieniach publicznych EPD mogą służyć jako dowód spełnienia kryteriów środowiskowych
EPD i zrównoważone zamówienia publiczne
W kontekście dyrektywy EPBD, deklaracje EPD stają się ważnym elementem zrównoważonych zamówień publicznych, umożliwiając uwzględnienie kryteriów środowiskowych w procesach decyzyjnych.
Korzyści z wdrożenia Dyrektywy EPBD
Implementacja dyrektywy EPBD przynosi szereg korzyści w różnych wymiarach:
Korzyści środowiskowe
- Znacząca redukcja emisji gazów cieplarnianych z sektora budowlanego
- Mniejsze zużycie zasobów naturalnych
- Lepsza jakość powietrza dzięki ograniczeniu spalania paliw kopalnych
Korzyści ekonomiczne
- Niższe koszty eksploatacji budynków (energia, woda)
- Wzrost wartości nieruchomości spełniających wysokie standardy energetyczne
- Stymulacja innowacji i rozwoju nowych technologii
- Tworzenie nowych miejsc pracy w sektorze budownictwa zrównoważonego
Korzyści społeczne
- Poprawa komfortu użytkowania budynków
- Zmniejszenie ubóstwa energetycznego
- Lepsze warunki zdrowotne dla mieszkańców
Implementacja Dyrektywy EPBD w Polsce
Polska, jak każde państwo członkowskie UE, jest zobowiązana do transponowania dyrektywy EPBD 2024/1275 do prawa krajowego. Proces ten powinien zakończyć się do 28 maja 2026 roku.
Stan obecny i wyzwania
Według danych Ministerstwa Rozwoju i Technologii, obecny stan polskich budynków charakteryzuje się:
- Wysokim udziałem budynków o niskiej efektywności energetycznej (około 70% budynków mieszkalnych ma ponad 30 lat)
- Znaczącym udziałem paliw kopalnych w miksie energetycznym ogrzewnictwa (węgiel, gaz ziemny)
- Ograniczoną liczbą budynków posiadających świadectwa charakterystyki energetycznej
Kluczowe obszary implementacji
- Krajowy Plan Renowacji – Opracowanie długoterminowej strategii renowacji istniejących zasobów budowlanych
- Nowe wymagania techniczne – Dostosowanie warunków technicznych dla budynków do wymogów zeroemisyjności
- System wsparcia finansowego – Utworzenie mechanizmów finansowania termomodernizacji i transformacji energetycznej budynków
- Metodologia obliczania GWP – Opracowanie krajowych wytycznych dotyczących obliczania współczynnika globalnego ocieplenia w cyklu życia budynków
- System certyfikacji energetycznej – Wdrożenie nowych zasad sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej
Wyzwania i bariery
Eksperci wskazują na następujące wyzwania związane z implementacją dyrektywy:
- Wyzwania ekonomiczne – Wysokie koszty dostosowania istniejących budynków do nowych wymogów
- Wyzwania techniczne – Ograniczona dostępność specjalistów i technologii
- Wyzwania społeczne – Niska świadomość społeczna i potencjalne ryzyko pogłębienia ubóstwa energetycznego
- Wyzwania infrastrukturalne – Konieczność dostosowania sieci energetycznych do zwiększonego udziału OZE
Najlepsze praktyki zrównoważonego budownictwa
W kontekście wdrażania dyrektywy EPBD, kluczowe znaczenie mają najlepsze praktyki zrównoważonego budownictwa:
Projektowanie zintegrowane
- Współpraca interdyscyplinarnego zespołu od samego początku procesu projektowego
- Modelowanie energetyczne i symulacje jako standardowe narzędzia projektowe
- Uwzględnienie lokalnych warunków klimatycznych
Materiały i technologie
- Wykorzystanie materiałów o niskim śladzie węglowym
- Preferowanie materiałów lokalnych i pochodzących z recyklingu
- Stosowanie zaawansowanych rozwiązań izolacyjnych
- Wdrażanie inteligentnych systemów zarządzania budynkiem
Systemy energetyczne
- Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii (fotowoltaika, pompy ciepła)
- Magazynowanie energii
- Odzysk ciepła z wentylacji
- Efektywne systemy ogrzewania i chłodzenia
Gospodarka wodna i odpadami
- Zbieranie i wykorzystanie wody deszczowej
- Systemy oszczędzania wody
- Planowanie przestrzeni pod segregację odpadów
- Zielone dachy i ściany
Podsumowanie i perspektywy na przyszłość
Dyrektywa EPBD 2024/1275 stanowi kompleksową odpowiedź na wyzwania związane z dekarbonizacją sektora budowlanego w Unii Europejskiej. Jej pełna implementacja będzie wymagać znaczących wysiłków ze strony wszystkich interesariuszy rynku, ale jednocześnie stwarza szanse na:
- Redukcję emisji gazów cieplarnianych – Realizację celów klimatycznych UE
- Modernizację zasobów budowlanych – Poprawę jakości i komfortu użytkowania budynków
- Rozwój innowacji – Stymulację badań i wdrażania nowych technologii
- Wzrost gospodarczy – Tworzenie nowych miejsc pracy w sektorze budowlanym
Zgodnie z analizami ekspertów, skuteczna implementacja dyrektywy EPBD może przyczynić się do redukcji emisji CO₂ z sektora budowlanego o 60% do 2030 roku i osiągnięcia pełnej neutralności klimatycznej do 2050 roku.
Dane zawarte w deklaracjach środowiskowych produktów (EPD) będą odgrywać kluczową rolę w tym procesie, dostarczając wiarygodnych informacji niezbędnych do zrównoważonego projektowania i realizacji budynków zgodnych z celami klimatycznymi Unii Europejskiej.
Wpływ EPBD na rynek deklaracji środowiskowych EPD
Wdrożenie dyrektywy EPBD znacząco wpływa na rynek deklaracji środowiskowych produktów. Rosnące zapotrzebowanie na materiały o zweryfikowanym niskim śladzie węglowym skutkuje zwiększonym zainteresowaniem producentów uzyskiwaniem deklaracji EPD dla swoich wyrobów.
Wzrost znaczenia EPD w procesie inwestycyjnym
Deklaracje EPD stają się istotnym czynnikiem decyzyjnym przy wyborze materiałów budowlanych. Projektanci, deweloperzy i inwestorzy coraz częściej wymagają od dostawców transparentnej informacji o wpływie środowiskowym produktów, aby móc spełnić wymagania dotyczące GWP budynków.
Rozwój bazy danych i narzędzi
Implementacja dyrektywy EPBD przyspiesza rozwój krajowych i europejskich baz danych zawierających informacje o śladzie węglowym materiałów budowlanych, a także narzędzi umożliwiających obliczanie GWP całych budynków.
Standaryzacja i harmonizacja
Dyrektywa EPBD przyczynia się do dalszej standaryzacji i harmonizacji metodyk oceny środowiskowej produktów budowlanych w całej Unii Europejskiej, co ułatwia porównywanie produktów i podejmowanie świadomych decyzji projektowych.
Zakończenie
Dyrektywa EPBD 2024/1275 wyznacza nowy kierunek dla europejskiego i polskiego budownictwa. Wdrożenie jej wymogów wymaga zaangażowania wszystkich uczestników rynku – od producentów materiałów budowlanych, przez projektantów i wykonawców, po inwestorów i użytkowników końcowych. Deklaracje środowiskowe produktów stanowią w tym procesie kluczowe narzędzie wspierające podejmowanie decyzji opartych na wiarygodnych danych środowiskowych.
Transformacja w kierunku budownictwa zeroemisyjnego jest nie tylko wyzwaniem, ale także szansą na rozwój innowacyjnych rozwiązań, tworzenie nowych miejsc pracy i budowanie bardziej zrównoważonej przyszłości. Zgodnie z zasadą „nie można zarządzać tym, czego nie można zmierzyć”, deklaracje EPD dostarczają niezbędnych danych do skutecznego zarządzania śladem węglowym budynków i realizacji ambitnych celów klimatycznych.