Ustawa o Przyspieszeniu Dekarbonizacji Przemysłu (IDAA): Kluczowa inicjatywa UE planowana na IV kwartał 2025 roku
Wprowadzenie
Unia Europejska przygotowuje się do wprowadzenia przełomowej inicjatywy legislacyjnej – Industrial Decarbonisation Accelerator Act (IDAA), znanej w Polsce jako Ustawa o Przyspieszeniu Dekarbonizacji Przemysłu, której przyjęcie przewidziane jest na czwarty kwartał 2025 roku. Ten akt prawny stanowi kluczowy element strategii Czystego Przemysłowego Ładu (Clean Industrial Deal) i ma na celu przyspieszenie transformacji energetycznej w europejskich przemysłach energochłonnych przy jednoczesnym wzmocnieniu ich konkurencyjności na arenie międzynarodowej. Jak podkreśla Polski Instytut Ekonomiczny, inicjatywa ta wychodzi naprzeciw wyzwaniom związanym z jednoczesnym dążeniem do zeroemisyjności oraz utrzymaniem konkurencyjności europejskiego przemysłu w globalnej gospodarce.
Geneza i kontekst inicjatywy
Industrial Decarbonisation Accelerator Act został po raz pierwszy zapowiedziany w dokumencie „Competitiveness Compass” w styczniu 2025 roku, a następnie potwierdzony w programie prac Komisji Europejskiej na rok 2025. Inicjatywa ta została ponownie uwzględniona w komunikacie Komisji dotyczącym Czystego Przemysłowego Ładu, przyjętym 26 lutego 2025 roku. Jest odpowiedzią na wyzwania związane z dekarbonizacją sektorów energochłonnych, które według danych Eurostat odpowiadają za około 19% całkowitej emisji gazów cieplarnianych w UE, jednocześnie zapewniając miliony miejsc pracy.
Akt ten będzie bazować na istniejących już rozwiązaniach legislacyjnych, takich jak Net Zero Industry Act (NZIA), który wszedł w życie 29 czerwca 2024 roku. NZIA ustanowił cel, zgodnie z którym zdolność produkcyjna zeroemisyjnych technologii ma zaspokoić co najmniej 40% rocznych potrzeb UE do 2030 roku. Industrial Decarbonisation Accelerator Act ma uzupełnić te działania, koncentrując się szczególnie na przemysłach energochłonnych, takich jak stal, cement i chemikalia, które stanowią około 14% rocznych emisji w Europie.
Kluczowe sektory objęte ustawą
Przemysł ciężki w UE, obejmujący przede wszystkim sektor stalowy, cementowy i chemiczny, stoi przed wyjątkowymi wyzwaniami w procesie dekarbonizacji. Jak zauważa Forum Energii, sektory te, określane niekiedy jako „trudne do dekarbonizacji” (hard to abate), charakteryzują się:
- Wysokim zużyciem energii w procesach produkcyjnych
- Znacznymi emisjami CO₂ zarówno z procesów energetycznych, jak i procesów chemicznych
- Długim cyklem życia instalacji przemysłowych, co utrudnia szybką modernizację
- Intensywną konkurencją międzynarodową, szczególnie z regionów o niższych standardach środowiskowych
Według danych Europejskiej Agencji Środowiska, sektor energetyczny pozostaje najważniejszym źródłem emisji, jednak przemysł ciężki generuje emisje, których redukcja nie postępuje w wystarczającym tempie. Dlatego IDAA będzie koncentrować się na przyspieszeniu dekarbonizacji właśnie w tych obszarach.
Główne cele i mechanizmy
Zgodnie z dostępnymi informacjami, Industrial Decarbonisation Accelerator Act będzie koncentrował się na czterech głównych obszarach:
1. Przyspieszenie procesów wydawania pozwoleń
Ustawa wprowadzi usprawnienia w zakresie procedur wydawania pozwoleń dla projektów modernizacji i dekarbonizacji, szczególnie w przypadku infrastruktury krytycznej, takiej jak sieci elektryczne i rurociągi wodorowe. Przykładowo, ułatwi ona szybsze wydawanie pozwoleń dla zakładów produkcji stali przechodzących transformację energetyczną, co jest kluczowe dla realizacji założeń Europejskiego Zielonego Ładu.
Według konsultacji publicznych otwartych 16 kwietnia 2025 roku, obecne procedury wydawania pozwoleń są wskazywane jako jedno z głównych wąskich gardeł spowalniających transformację energetyczną przemysłu. IDAA wprowadzi:
- Uproszczone procedury dla projektów dekarbonizacyjnych
- Priorytetyzację projektów o strategicznym znaczeniu dla dekarbonizacji
- Skrócone terminy dla organów administracyjnych
- Równoległe, a nie sekwencyjne, procedury oceny środowiskowej i technologicznej
2. Wprowadzenie kryteriów i standardów
Akt ustanowi kryteria dotyczące czystości, odporności, cyrkularności i cyberbezpieczeństwa, które mają wzmocnić popyt na produkty niskoemisyjne wytwarzane w UE i zapewnić czystą europejską podaż dla sektorów energochłonnych. Standardy te, jak podkreśla Instytut Energetyki, będą obejmować:
- Szczegółowe definicje i klasyfikacje produktów niskoemisyjnych
- Wymogi dotyczące śladu węglowego na różnych etapach produkcji
- Kryteria zrównoważonego rozwoju w odniesieniu do materiałów i procesów
- Wymogi dotyczące cyberbezpieczeństwa dla systemów przemysłowych
Co istotne, ustawa wprowadzi również minimalne wymogi dotyczące zawartości europejskiej w zamówieniach publicznych, co ma wspierać lokalną produkcję i skracać łańcuchy dostaw. Zgodnie z planami Komisji, publiczne zamówienia mają odegrać kluczową rolę w tworzeniu popytu na niskoemisyjne produkty przemysłowe.
3. Utworzenie etykiety niskoemisyjności
Ustawa wprowadzi system znakowania produktów niskoemisyjnych, początkowo obejmujący stal, a następnie cement. Według Komisji, etykieta ta pomoże firmom uzyskać „zieloną premię” za swoje produkty, dając konsumentom informacje o intensywności emisji węglowej wyrobów. System ten, wspierany przez EDP Energia Polska, będzie:
- Oparty na metodologii oceny cyklu życia (LCA)
- Zawierał różne poziomy certyfikacji, zależne od emisyjności produktu
- Zharmonizowany na poziomie całej UE
- Zintegrowany z systemami zamówień publicznych
Wprowadzenie etykiet ma również na celu zwiększenie transparentności dla konsumentów i inwestorów, co powinno wspierać zrównoważone wybory konsumenckie i decyzje inwestycyjne.
IDAA będzie identyfikować i wspierać projekty priorytetowe w zakresie dekarbonizacji, które są postrzegane jako obarczone wysokim ryzykiem ze względu na znaczne wymogi kapitałowe i długoterminowe harmonogramy. Komisja uznaje znaczenie interwencji publicznej w celu zmniejszenia ryzyka tych inwestycji i zapewnienia ich powodzenia, co podkreśla w swoich analizach Dolnośląski Instytut Studiów Energetycznych.
Priorytety obejmą:
- Demonstratory nowych technologii dekarbonizacyjnych w skali przemysłowej
- Projekty infrastrukturalne umożliwiające dekarbonizację (np. sieci wodorowe)
- Inwestycje w technologie przełomowe, takie jak elektryfikacja procesów wysokotemperaturowych
Dekarbonizacja przemysłu wymaga ogromnych nakładów finansowych. Komisja Europejska przewiduje różnorodne mechanizmy wsparcia w ramach Czystego Przemysłowego Ładu, które będą zintegrowane z Industrial Decarbonisation Accelerator Act:
- Innovation Fund: Fundusz Innowacji dysponujący budżetem około 40 miliardów euro w okresie 2021-2030, finansowany z dochodów systemu handlu emisjami UE (EU ETS). W marcu 2025 roku Komisja ogłosiła przyznanie 4,2 miliarda euro na wsparcie 77 projektów dekarbonizacyjnych, które mają potencjał redukcji emisji o około 397,6 milionów ton CO₂.
- Dedykowane aukcje: Planowana jest aukcja pilotażowa o wartości 1 miliarda euro w ramach Innovation Fund na dekarbonizację kluczowych procesów przemysłowych w różnych sektorach, zaplanowana na 2025 rok.
- Horizon Europe: Flagowe zaproszenie do składania wniosków w ramach programu Horizon Europe o wartości około 600 milionów euro w ramach programu prac na lata 2026-2027 na wsparcie projektów gotowych do wdrożenia.
- Industrial Decarbonisation Bank: Propozycja utworzenia Banku Dekarbonizacji Przemysłowej, którą zaplanowano na drugi kwartał 2026 roku.
- Ramy pomocy państwa: Nowe ramy pomocy państwa dla Czystego Przemysłowego Ładu mają zostać przedstawione w drugim kwartale 2025 roku, co umożliwi państwom członkowskim skuteczniejsze wspieranie projektów dekarbonizacyjnych.
Proces konsultacji i harmonogram
16 kwietnia 2025 roku Komisja Europejska otworzyła proces konsultacji, wzywając do zgłaszania uwag dotyczących przygotowywanego projektu. Konsultacje publiczne pozostaną otwarte do 8 lipca 2025 roku, a ich wyniki mają bezpośrednio wpłynąć na kształt proponowanego prawodawstwa.
Kalendarz działań związanych z tą inicjatywą przedstawia się następująco:
- II kwartał 2025: Propozycja ram pomocy państwa dla Czystego Przemysłowego Ładu
- II kwartał 2025: Rekomendacja dla państw członkowskich dotycząca przyjęcia zachęt podatkowych wspierających Czysty Przemysłowy Ład
- IV kwartał 2025: Przedstawienie Industrial Decarbonisation Accelerator Act
- II kwartał 2026: Propozycja utworzenia Banku Dekarbonizacji Przemysłowej
- IV kwartał 2026: Rewizja dyrektyw dotyczących zamówień publicznych w celu upowszechnienia stosowania kryteriów pozacenowych
Wpływ na konkurencyjność przemysłu UE
Industrial Decarbonisation Accelerator Act ma nie tylko przyspieszać redukcję emisji, ale również wzmacniać konkurencyjność przemysłu europejskiego w globalnej gospodarce. Jak wynika z badań Polskiego Instytutu Ekonomicznego, Komisja Europejska identyfikuje szereg wyzwań, przed którymi stoją europejskie przemysły energochłonne:
- Wysokie koszty energii w porównaniu do konkurentów międzynarodowych
- Koszty inwestycyjne związane z wdrażaniem czystych technologii
- Ograniczony popyt na produkty niskoemisyjne ze względu na wyższe ceny
- Konkurencja z regionów o niższych standardach środowiskowych
IDAA ma na celu przekształcenie tych wyzwań w szanse poprzez:
- Zwiększenie przewidywalności regulacyjnej – Jasny harmonogram i standardy mają zapewnić przedsiębiorstwom stabilne środowisko inwestycyjne.
- Tworzenie rynków wiodących – Wykorzystanie zamówień publicznych i standardów do stworzenia popytu na niskoemisyjne produkty.
- Redukcję kosztów technologii – Wsparcie dla innowacji i skalowania nowych rozwiązań ma doprowadzić do spadku kosztów technologii niskoemisyjnych.
- Wzmocnienie pozycji UE w globalnych łańcuchach wartości – Rozwój lokalnych zdolności produkcyjnych ma zmniejszyć zależność od importu.
Synergia z innymi inicjatywami UE
Industrial Decarbonisation Accelerator Act będzie funkcjonował w synergii z szeregiem innych inicjatyw UE, tworząc całościowe podejście do transformacji przemysłowej:
Perspektywy i wyzwania
Wdrożenie Industrial Decarbonisation Accelerator Act wiąże się z szeregiem wyzwań, które będą musiały zostać zaadresowane dla osiągnięcia wyznaczonych celów, jak podkreśla Polski Instytut Transportu Drogowego:
Wyzwania technologiczne
Niektóre procesy przemysłowe, szczególnie w sektorach takich jak cement czy stal, są trudne do dekarbonizacji przy użyciu obecnie dostępnych technologii. Rozwój i komercjalizacja przełomowych technologii, takich jak produkcja wodorowa stali czy wychwytywanie i składowanie węgla dla przemysłu cementowego, będą kluczowe dla osiągnięcia celów dekarbonizacyjnych.
Wyzwania finansowe
Transformacja przemysłów energochłonnych wymaga ogromnych nakładów kapitałowych. Choć UE planuje mobilizację znaczących środków, kluczowe będzie zaangażowanie kapitału prywatnego. IDAA będzie musiał stworzyć odpowiednie warunki dla inwestorów prywatnych, aby ci postrzegali inwestycje w dekarbonizację jako atrakcyjne i opłacalne.
Wyzwania konkurencyjne
Przemysły energochłonne funkcjonują w globalnej konkurencji. Istnieje ryzyko, że wyższe standardy środowiskowe w UE mogą prowadzić do ucieczki emisji (carbon leakage) – przenoszenia produkcji do regionów o niższych standardach. IDAA będzie musiał znaleźć równowagę między ambitnymi celami klimatycznymi a ochroną konkurencyjności europejskiego przemysłu.
Wyzwania społeczne
Transformacja przemysłowa może wiązać się ze zmianami na rynku pracy, wymagając nowych umiejętności i potencjalnie prowadząc do restrukturyzacji niektórych sektorów. Zapewnienie sprawiedliwej transformacji, która nie pozostawia nikogo w tyle, będzie istotnym aspektem wdrażania IDAA.
Podsumowanie
Industrial Decarbonisation Accelerator Act, zaplanowany na czwarty kwartał 2025 roku, stanowi kluczowy element strategii UE na rzecz jednoczesnej dekarbonizacji i wzmacniania konkurencyjności europejskiego przemysłu. Inicjatywa ta, poprzez przyspieszenie procedur wydawania pozwoleń, wprowadzenie jasnych kryteriów dla produktów niskoemisyjnych oraz utworzenie systemu znakowania, ma na celu przekształcenie wyzwań związanych z dekarbonizacją w szanse dla europejskiej gospodarki.
Dla firm w sektorach energochłonnych, trwający proces konsultacji stanowi ważną okazję do wpływania na polityki, które bezpośrednio wpłyną na ich przyszłą konkurencyjność i zrównoważony rozwój. Jak podkreślają eksperci z Instytutu Energetyki, zaangażowanie w proces konsultacji pomoże zapewnić, że polityki odzwierciedlają realia tych branż i że niezbędne mechanizmy wsparcia, takie jak finansowanie publiczne, zachęty podatkowe lub gwarancje rynkowe, są dostępne, aby ułatwić płynniejszą transformację.
Sukces IDAA będzie zależał nie tylko od jakości samego prawodawstwa, ale również od jego efektywnej implementacji oraz zdolności do mobilizowania inwestycji prywatnych i publicznych. Jeśli zostanie skutecznie wdrożony, akt ten może przyczynić się do osiągnięcia zarówno europejskich celów klimatycznych, jak i wzmocnienia pozycji gospodarczej UE w globalnej gospodarce.