Wprowadzenie: Nowa era wytycznych neutralności klimatycznej
W listopadzie 2022 roku Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO) opublikowała przełomowy dokument IWA 42:2022 „Net Zero Guidelines – Accelerating the transition to net zero”, który wyznacza nowe standardy dla organizacji dążących do osiągnięcia zeroemisyjności netto. Ten kompleksowy przewodnik stanowi odpowiedź na pilną potrzebę ujednolicenia podejścia do neutralności klimatycznej i wspiera globalne wysiłki na rzecz ograniczenia wzrostu temperatury do 1,5°C powyżej poziomu przedindustrialnego zgodnie z Porozumieniem Paryskim.
Dla organizacji działających w Polsce, w tym przedsiębiorstw z sektora budowlanego, przemysłowego i produkcyjnego, implementacja wytycznych IWA 42:2022 stanowi nie tylko krok w kierunku zrównoważonego rozwoju, ale również przewagę konkurencyjną i odpowiedź na rosnące wymagania regulacyjne oraz oczekiwania interesariuszy.
Kluczowe zasady przewodnie Net Zero według IWA 42:2022
Standard IWA 42:2022 opiera się na 11 fundamentalnych zasadach, które tworzą ramy dla wiarygodnych strategii zeroemisyjności:
1. Dostosowanie (Alignment)
Polityki i działania organizacji muszą być zgodne z celami Porozumienia Paryskiego oraz wspierać globalne wysiłki na rzecz ograniczenia wzrostu temperatury.
2. Pilność (Urgency)
Organizacje powinny podejmować natychmiastowe i ciągłe działania, dążąc do osiągnięcia net zero tak szybko, jak to możliwe, najpóźniej do 2050 roku. Cele pośrednie powinny zakładać znaczące redukcje emisji do 2030 roku lub wcześniej.
3. Ambicja (Ambition)
Cele powinny być ustawione na osiągnięcie net zero najwcześniej jak możliwe, przy czym organizacje o większych możliwościach lub wyższych emisjach historycznych powinny działać szybciej niż przeciętna globalna.
4. Priorytetyzacja (Prioritization)
Redukcja emisji gazów cieplarnianych jest priorytetem dla celów krótko- i długoterminowych. Usuwanie CO₂ (removals) należy stosować dopiero po wyczerpaniu wszystkich możliwych działań redukcyjnych, aby zminimalizować emisje rezydualne.
5. Decyzje oparte na dowodach naukowych i wiedzy rdzennej (Science-based decision-making)
Wszystkie decyzje dotyczące net zero powinny opierać się na aktualnych dowodach naukowych, w tym raportach Międzyrządowego Panelu ds. Zmian Klimatu (IPCC), oraz uwzględniać wiedzę lokalną i rdzenną.
6. Podejście oparte na ryzyku (Risk-based approach)
Organizacje powinny oceniać ryzyka związane z działaniami mitygacyjnymi i wdrażać odpowiednie kontrole, w tym monitorować niezamierzone konsekwencje.
7. Wiarygodność (Credibility)
Działania mitygacyjne muszą być rzeczywiste, wysokiej jakości, możliwe do zweryfikowania przy użyciu międzynarodowo uznanych standardów rachunkowości, takich jak GHG Protocol czy ISO 14064.
8. Sprawiedliwość i równość (Equity and justice)
Cele i działania powinny być zgodne z Celami Zrównoważonego Rozwoju ONZ, chronić prawa najsłabszych społeczności i zapewniać sprawiedliwy podział korzyści i obciążeń.
9. Transparentność, integralność i odpowiedzialność (Transparency, integrity and accountability)
Informacje o stanie obecnym, bazowym, celach i planach powinny być kompleksowe i publicznie raportowane, z niezależnym monitorowaniem.
10. Osiągnięcie i kontynuacja net zero
Działania na wszystkich poziomach powinny zapewnić, że wszystkie wykonalne redukcje emisji są przeprowadzone, a emisje rezydualne są zrównoważone przez trwałe lub wystarczająco długoterminowe usuwanie.
11. Po osiągnięciu net zero – dążenie do emisji ujemnych
Po osiągnięciu net zero, organizacje powinny podejmować działania w kierunku osiągnięcia ujemnych emisji GHG.
Zakres zastosowania: Od terytoriów po pojedyncze aktywa
Standard IWA 42:2022 ma zastosowanie na różnych poziomach organizacyjnych:
- Poziom terytorialny: kraje, regiony, miasta
- Poziom sektorowy: branże przemysłowe (np. stal, cement, budownictwo)
- Poziom organizacyjny: przedsiębiorstwa, NGO, jednostki prawne
- Poziom portfelowy: działalność finansowa (inwestycje, fundusze)
- Poziom aktywów: pojedyncze jednostki fizyczne (np. budynki)
Dla każdego z tych poziomów standard określa, jak ustalić granice raportowania, uwzględniając wszystkie istotne emisje gazów cieplarnianych – zarówno bezpośrednie (Scope 1), jak i pośrednie (Scope 2 i Scope 3).
Ustanowienie celów: Ścieżki oparte na nauce
Cele długoterminowe i pośrednie
Standard wymaga, aby organizacje ustaliły:
- Cel długoterminowy net zero: najpóźniej do 2050 roku, ale im wcześniej, tym lepiej
- Cele pośrednie: co 2-5 lat, prowadzące do redukcji emisji o co najmniej 50% do 2030 roku (w stosunku do roku bazowego 2018)
Ścieżki sektorowe
IWA 42:2022 zaleca wykorzystanie ścieżek sektorowych opartych na nauce, opracowanych przez organizacje takie jak Science Based Targets initiative (SBTi), które:
- Mieszczą się w pozostałym budżecie węglowym dla ograniczenia ocieplenia do 1,5°C
- Redukują emisje z energii i procesów przemysłowych zgodnie ze scenariuszami net zero
- Osiągają net zero CO₂ globalnie do 2050 roku, z ograniczonym poleganiem na usuwaniu
Przykładowe cele sektorowe redukcji emisji do 2050:
| Sektor | Cel redukcji do 2050 |
|---|
| Leśnictwo, rolnictwo | 72% |
| Energetyka | 100% |
| Cement | 95% |
| Stal | 93% |
| Budynki użytkowe | 99,6% |
| Budynki mieszkalne | 97,9% |
Hierarchia działań mitygacyjnych
Standard wyraźnie określa hierarchię działań, którą organizacje powinny przestrzegać:
1. Priorytet: Redukcja emisji w łańcuchu wartości
Emisje Scope 1 (bezpośrednie):
- Przejście na energię odnawialną
- Eliminacja zużycia paliw kopalnych
- Optymalizacja procesów produkcyjnych
- Wdrożenie technologii niskoemisyjnych
Emisje Scope 2 (zakupiona energia):
- Redukcja zużycia energii (efektywność energetyczna)
- Przejście na 100% energii odnawialnej
- Zakup energii wspierającej rozwój dodatkowych źródeł OZE
Emisje Scope 3 (pośrednie w łańcuchu wartości):
- Współpraca z dostawcami w zakresie ich celów net zero
- Przeprojektowanie produktów i usług (gospodarka cyrkularna)
- Optymalizacja transportu i logistyki
- Eliminacja odpadów
2. Usuwanie (Removals) – dopiero po wyczerpaniu redukcji
Dopiero po zrealizowaniu wszystkich technicznie możliwych działań redukcyjnych, emisje rezydualne (szacowane na 5-10% emisji bazowych) mogą być zrównoważone przez:
- Rozwiązania oparte na przyrodzie (afforestacja, regeneracja gleb)
- Bezpośrednie wychwytywanie CO₂ z powietrza (DACCS)
- Bioenergia z wychwytywaniem i składowaniem CO₂ (BECCS)
- Inne metody o potwierdzonej skuteczności i trwałości
3. Offsety – wyłącznie jako uzupełnienie
Standard jasno określa, że offsety mogą być wykorzystywane tylko:
- Do zrównoważenia emisji rezydualnych (po osiągnięciu maksymalnych redukcji)
- Oparte wyłącznie na usuwaniu CO₂ (nie na unikaniu emisji)
- Charakteryzujące się trwałością porównywalną z okresem życia równoważonego GHG
- Weryfikowane przez niezależną stronę trzecią zgodnie z Integrity Council for the Voluntary Carbon Market (ICVCM)
Pomiar, monitorowanie i raportowanie
Wymagania dotyczące danych
Organizacje muszą:
- Określić rok bazowy i uzasadnić jego wybór
- Osobno śledzić emisje Scope 1, 2 i 3
- Osobno raportować redukcje i usuwanie
- Wykorzystywać uznane standardy (ISO 14064-1, GHG Protocol)
- Dążyć do zbierania danych pierwotnych (zamiast estymacji)
Transparentność raportowania
Standard wymaga corocznego publicznego raportowania obejmującego:
- Postępy w realizacji celów pośrednich i długoterminowych
- Plan przejścia (transition plan) z konkretnymi działaniami
- Alokację zasobów finansowych i ludzkich
- Wykorzystane offsety i kredyty węglowe (jeśli dotyczy)
- Szerszy wpływ (biodiversity, sprawiedliwość społeczna)
- Ograniczenia i niepewności danych
Weryfikacja przez stronę trzecią
Postępy w kierunku celów net zero oraz wszystkie twierdzenia o osiągnięciu net zero muszą być weryfikowane przez kompetentną, niezależną stronę trzecią.
Sprawiedliwy udział i transformacja
Standard wprowadza koncepcję „fair share” (sprawiedliwego udziału), zgodnie z którą:
- Organizacje o większych zasobach i wyższej historycznej odpowiedzialności za emisje powinny osiągnąć net zero wcześniej niż 2050
- Organizacje z krajów rozwiniętych powinny wspierać te z krajów rozwijających się
- Należy uwzględnić kontekst społeczno-ekonomiczny i możliwości technologiczne
- Transformacja w kierunku net zero musi być sprawiedliwa społecznie (just transition)
Szerszy wpływ: Nie tylko emisje
IWA 42:2022 podkreśla, że działania na rzecz net zero powinny:
Chronić i wzmacniać bioróżnorodność
- Eliminacja wylesiania
- Wsparcie dla regeneracji ekosystemów
- Ochrona naturalnych pochłaniaczy węgla (lasy, mokradła, oceany)
Wspierać sprawiedliwość klimatyczną
- Ochrona praw społeczności rdzennych i lokalnych
- Konsultacje i zgoda przed działaniami wpływającymi na ich terytoria
- Wsparcie dla najbardziej dotkniętych zmianami klimatu społeczności
Podsumowanie
Standard IWA 42:2022 wyznacza jasną ścieżkę dla organizacji dążących do neutralności klimatycznej. Kluczowe jest rozpoczęcie działań już teraz – każdy rok zwłoki sprawia, że osiągnięcie celu 1,5°C staje się trudniejsze.
Niezależnie od tego, czy jesteś producentem materiałów budowlanych, deweloperem, czy przedsiębiorstwem przemysłowym, EPD Polska jest gotowa wspierać Cię na każdym etapie:
- Ocena stanu obecnego – pomiar i analiza obecnych emisji
- Ustalenie celów – zgodnych z nauką i Vašymi możliwościami
- Plan działań – konkretne kroki redukcji emisji
- Implementacja – wdrożenie rozwiązań technologicznych i organizacyjnych
- Monitorowanie – ciągłe śledzenie postępów
- Raportowanie – transparentna komunikacja z interesariuszami
- Weryfikacja – niezależne potwierdzenie osiągnięć