STANDARD EPD POLSKA

Przedmowa

Niniejszy standard został opracowany przez Operatora Programu EPD Polska – Multicert w celu ustanowienia ogólnych i spójnych ram dla opracowywania, weryfikacji i publikacji Deklaracji Środowiskowych Produktu (EPD). Standard ten stanowi podstawę dla kwalifikacji dedykowanych narzędzi do Oceny Cyklu Życia (LCA), zapewniając, że generowane przez nie dane są wiarygodne i zgodne z międzynarodowymi praktykami. Jego struktura została również przygotowana z myślą o przyszłych wymaganiach zrewidowanego Rozporządzenia o Wyrobach Budowlanych (CPR) oraz modelu weryfikacji w systemie 3+.

Wyjaśnienie Kluczowych Pojęć:

• Deklaracja Środowiskowa Produktu (EPD) to rodzaj szczegółowego raportu, który w obiektywny sposób opisuje wpływ danego produktu (np. mebla, okna, granulatu) na środowisko przez cały okres jego istnienia.
• Ocena Cyklu Życia (LCA) to naukowa metoda analizy tego wpływu – od momentu wydobycia surowców, przez produkcję, użytkowanie, aż po utylizację lub recykling.

Wprowadzenie

Wzrost zapotrzebowania na transparentne i zweryfikowane dane środowiskowe w wielu sektorach gospodarki, napędzany przez regulacje, zielone zamówienia publiczne i rosnącą świadomość konsumentów, wymaga przejścia od tradycyjnych, manualnych analiz LCA do zautomatyzowanego generowania EPD. Ta cyfrowa transformacja niesie ze sobą ryzyko niespójności i braku porównywalności wyników pochodzących z różnych narzędzi programistycznych.

Zakres Dokumentu

Niniejszy standard określa ogólne wymagania dla specyfikacji, rozwoju i walidacji dedykowanych narzędzi LCA. Choć jego ambicją jest wspieranie wszystkich sektorów, jego fundamenty metodologiczne opierają się na **kompleksowych i sprawdzonych zasadach**, które zostały rozwinięte i ugruntowane historycznie w **branży budowlanej**.

Jako punkt odniesienia i bazę walidacyjną przyjęto normę EN 15804:2012+A2:2019. Wybór ten wynika z faktu, że to właśnie w sektorze budowlanym, pod wpływem regulacji (CPR, Taksonomia UE) i cyfryzacji (BIM), zapotrzebowanie na ustandaryzowane, maszynowo odczytywalne dane EPD jest obecnie najbardziej zaawansowane. Norma ta często służy jako **bazowe PCR (core PCR)** dla innych kategorii produktów (np. w meblarstwie, elektronice czy branży chemicznej). Spełnienie wymagań tego standardu gwarantuje, że kwalifikowane oprogramowanie posiada solidną i uniwersalną podstawę, gotową do adaptacji dla dowolnego sektora poprzez zastosowanie odpowiednich, specyficznych dla niego Zasad Kategorii Produktu (PCR).

Powołania Normatywne

• EN 15804:2012+A2:2019: Europejska norma ramowa (core PCR) dla Deklaracji Środowiskowych Produktu, ustanawiająca fundamentalne zasady obliczeniowe i strukturę raportowania. Stanowi bazę metodologiczną dla tego standardu.
• ISO 14044:2006: Międzynarodowa norma określająca wymagania i wytyczne dla analizy LCA.
• ISO 14025:2006: Norma dotycząca zasad i procedur dla deklaracji środowiskowych typu III (takich jak EPD).
• ISO/IEC 25010:2023: Norma określająca model jakości oprogramowania.
• ISO 9001:2015: Norma dotycząca systemów zarządzania jakością w organizacji.
• ISO/IEC 27001:2022: Norma dotycząca systemów zarządzania bezpieczeństwem informacji.

Terminy i Definicje

• Operator Programu (EPD Polska): Jednostka (Multicert) odpowiedzialna za prowadzenie programu EPD w Polsce.
• Dedykowane Narzędzie LCA: Specjalistyczne oprogramowanie do opracowywania EPD.
• Kwalifikowane Narzędzie: Narzędzie, które pomyślnie przeszło weryfikację zgodności z tym standardem.
• Weryfikator Programu: Niezależny ekspert uprawniony do sprawdzania i zatwierdzania EPD.
• Pilotażowa EPD: Pierwsza deklaracja EPD wygenerowana przez narzędzie, która podlega szczegółowej weryfikacji.

Zasady Ogólne

Narzędzie i proces muszą opierać się na fundamentalnych zasadach LCA z normy ISO 14040:

• Rygor metodologiczny i niezmienność: Obliczenia muszą być zawsze wykonywane w ten sam, powtarzalny sposób.
• Przejrzystość i weryfikowalność: Każde obliczenie musi być możliwe do prześledzenia i sprawdzenia przez zewnętrznego eksperta.
• Integralność i bezpieczeństwo danych: Dane producenta muszą być chronione, a dane środowiskowe w bazie muszą być nienaruszalne.
• Perspektywa cyklu życia: Narzędzie musi analizować produkt "od kołyski aż po grób".

Architektura i Wymagania Techniczne

Modułowa Architektura Systemu

Oprogramowanie musi być zaprojektowane w architekturze modułowej, która oddziela interfejs użytkownika (frontend) od logiki obliczeniowej (backend), co zapewnia spójność obliczeń i ułatwia konserwację oraz walidację.

Wymagania dla Silnika Obliczeniowego LCA

• Zgodność metodologiczna: Silnik obliczeniowy musi ściśle implementować granice systemu, zasady obliczeniowe i kryteria odcięcia zdefiniowane w normie bazowej (EN 15804+A2) oraz w obowiązujących dla danego produktu Zasadach Kategorii Produktu (PCR/cPCR).
• Implementacja modułowa: Narzędzie musi obliczać obowiązkowe moduły cyklu życia: A1-A3, C1-C4 oraz D. Musi też pozwalać na dodanie modułów opcjonalnych.
• Ocena Wpływu na Cykl Życia (LCIA): Musi obliczać wszystkie obowiązkowe wskaźniki wpływu na środowisko z normy bazowej oraz ewentualne wskaźniki dodatkowe wymagane przez odpowiednie PCR/cPCR.
• Parametry Inwentaryzacji Cyklu Życia (LCI): Musi raportować zużycie zasobów, ilość wytworzonych odpadów itp., zgodnie z wymaganiami normy bazowej i PCR/cPCR.
• Zasady alokacji i cyrkularności: Musi poprawnie implementować zasady alokacji zgodnie z hierarchią i wytycznymi zawartymi w normie bazowej oraz specyfikacjami z odpowiednich PCR/cPCR.

Proces Weryfikacji i Publikacji EPD

Proces od opracowania do publikacji EPD w programie EPD Polska musi przebiegać zgodnie z poniższym schematem, zapewniając rygor i bezstronność na każdym etapie.

Wymagania Dotyczące Zarządzania Danymi

• Zarządzanie danymi drugoplanowymi i ich adekwatność czasowa: Narzędzie musi korzystać z aktualnych, wiarygodnych baz danych środowiskowych (np. Ecoinvent, GaBi), w tym z istniejących EPD dla surowców. Generalną zasadą jest, że dane te nie mogą być starsze niż 10 lat. Jednakże, dla branż o dużej dynamice technologicznej (np. elektronika, fotowoltaika, baterie), gdzie procesy produkcyjne i miksy energetyczne szybko się zmieniają, wymagana jest ocena adekwatności czasowej. W takich przypadkach zaleca się stosowanie danych nie starszych niż 5 lat, aby zapewnić technologiczną reprezentatywność wyników.
• Gromadzenie i weryfikacja danych pierwszoplanowych: Narzędzie musi wymagać od producenta podania jego własnych, aktualnych danych z produkcji. Dane te nie mogą być starsze niż 5 lat.
• Bezpieczeństwo i niezmienność danych: Silnik obliczeniowy i dane drugoplanowe muszą być zablokowane i niedostępne do modyfikacji przez użytkownika.

Wymagania Dotyczące Interfejsu Użytkownika

• Prowadzony i ograniczony przepływ pracy: Interfejs musi być intuicyjny i prowadzić użytkownika "za rękę".
• Adaptowalność do cPCR: Narzędzie musi być na tyle elastyczne, aby można je było dostosować do specyficznych wymagań dla danej kategorii produktu (PCR).
• Role i kompetencje użytkowników: Narzędzie powinno umożliwiać nadawanie różnych uprawnień użytkownikom.

Obsługa Grup Produktów i EPD Średnich

Dla wielu producentów opracowywanie osobnej deklaracji dla każdego wariantu produktu (np. różniącego się wymiarem, kolorem) jest niepraktyczne. Dlatego kwalifikowane narzędzie musi umożliwiać opracowywanie reprezentatywnych EPD średnich dla zdefiniowanych grup produktów.

• Mechanizm Grupowania: Narzędzie musi pozwalać na zdefiniowanie grupy produktów i obliczenie dla niej uśrednionych wyników LCA.
• Metoda Obliczeniowa: Wyniki dla EPD średniej muszą być obliczane jako średnia ważona, gdzie wagą jest roczny wolumen produkcji (lub sprzedaży) każdego produktu wchodzącego w skład grupy. Narzędzie musi umożliwiać wprowadzenie tych wag.
• Weryfikacja Reprezentatywności (Reguła 10%): Kluczowym wymogiem jest, aby narzędzie posiadało wbudowany mechanizm sprawdzający, czy wyniki poszczególnych wskaźników wpływu na środowisko (LCIA) dla każdego produktu w grupie nie odbiegają od obliczonej średniej o więcej niż 10%. Tylko grupy spełniające ten warunek mogą być publikowane jako jedna EPD średnia.
• Spójność Profili Środowiskowych: Oprócz spełnienia kryterium ilościowego (Reguła 10%), produkty w grupie muszą charakteryzować się podobnym profilem środowiskowym. Oznacza to, że główne procesy lub materiały generujące największy wpływ (tzw. "hotspoty") powinny być spójne dla wszystkich analizowanych wyrobów. Niedopuszczalne jest uśrednianie produktów, których profile wpływu wynikają z fundamentalnie różnych przyczyn.
• Transparentność: Narzędzie musi generować w raporcie LCA jasną dokumentację, która opisuje grupę produktów, przedstawia listę objętych nią wyrobów oraz uzasadnia ich homogeniczność i spełnienie reguły 10%.

Wymagania Dotyczące Raportowania i Interoperacyjności

Generowanie Dokumentacji

Narzędzie musi automatycznie generować trzy kluczowe typy danych wyjściowych:

• Raport EPD: Oficjalny dokument zgodny z szablonem Operatora Programu, przeznaczony do publicznej publikacji.
• Raport Projektowy (LCA): Szczegółowy dokument techniczny zawierający wszystkie założenia, dane, modele i wyniki analizy LCA, stanowiący podstawę do weryfikacji.
• Ścieżka Audytowa Obliczeń (Calculation Trace Report): Dostępny dla weryfikatora, techniczny raport, który w sposób transparentny przedstawia, jak dane wejściowe (inwentarz LCI) zostały powiązane ze wskaźnikami drugoplanowymi i przetworzone na wyniki końcowe LCIA. Musi zawierać m.in. unikalne ID kalkulacji, sygnaturę czasową, pełen inwentarz danych pierwotnych i jednoznaczne powiązanie z użytymi danymi wtórnymi.

Wymiana Danych i Gotowość na Cyfrowy Paszport Produktu

EPD przestaje być statycznym dokumentem PDF, a staje się ustrukturyzowanym zbiorem danych. Aby zapewnić interoperacyjność i gotowość na przyszłe regulacje, takie jak Cyfrowy Paszport Produktu, kwalifikowane narzędzie musi spełniać poniższe wymagania:

• Eksport w Formacie Ustrukturyzowanym: Narzędzie musi umożliwiać eksport wyników w ustandaryzowanym, maszynowo odczytywalnym formacie cyfrowym (np. ILCD+EPD).
• Mechanizm Dostępu do Danych (API): Wymóg posiadania API jest zróżnicowany w zależności od typu narzędzia (zgodnie z Załącznikiem A), aby zapewnić proporcjonalność:
  • Dla narzędzi komercyjnych, udokumentowane i bezpieczne API (np. RESTful API ze standardową autoryzacją i odpowiedzią w formacie JSON) jest obowiązkowe.
  • Dla narzędzi wewnętrznych i branżowych, API jest opcjonalne, ale zalecane. Nie stanowi to bariery dla kwalifikacji.

Protokół Walidacji i Weryfikacji Narzędzia

Główne Etapy Procesu Kwalifikacji

Pełna procedura opisana jest w osobnym dokumencie, jednak jej kluczowe etapy to:

1. Zgłoszenie Wstępne i Analiza Dokumentacji: Deweloper składa wniosek i dokumentację techniczną narzędzia.
2. Testy Walidacyjne (Benchmark): Narzędzie przechodzi serię testów obliczeniowych na zdefiniowanych przez Operatora zestawach danych w celu weryfikacji poprawności działania silnika LCA.
3. Weryfikacja Pilotażowej EPD: Niezależny weryfikator ocenia pierwszą, kompletną EPD wygenerowaną przez narzędzie.
4. Decyzja o Kwalifikacji: Po pomyślnym przejściu wszystkich etapów, Operator Programu nadaje narzędziu status "Kwalifikowanego" i wpisuje je do publicznego rejestru.
5. Nadzór i Audyty Okresowe: Kwalifikowane narzędzia podlegają okresowemu nadzorowi w celu zapewnienia ciągłej zgodności ze standardem.

Zarządzanie Programem EPD Polska

• Obowiązki Operatora Programu: Operator (Multicert) nadzoruje cały system: aktualizuje standard, zatwierdza (kwalifikuje) narzędzia, prowadzi listę weryfikatorów oraz utrzymuje publiczny rejestr opublikowanych EPD.
• Model Publikacji i Dostęp do Danych:
  • Operator Programu utrzymuje centralny, publiczny rejestr, który jest jedynym oficjalnym źródłem zweryfikowanych EPD i gwarantuje ich integralność.
  • Podstawową formą publikacji jest dokument PDF hostowany przez Operatora.
  • Aby wspierać skalowalność i cyfryzację, Operator utrzymuje również bazę danych zawierającą ustrukturyzowane dane (w formacie ILCD+EPD) z opublikowanych deklaracji.
  • Właścicielom EPD oraz twórcom oprogramowania udostępniany jest mechanizm API, pozwalający na bezpieczne i zautomatyzowane pobieranie zweryfikowanych danych w celu ich wykorzystania na własnych platformach i systemach.
• Polityka Zarządzania Danymi LCI: Operator Programu jest zobowiązany do publikowania i utrzymywania jasnej polityki dotyczącej cyklu życia danych drugoplanowych. Obejmuje to publikację rocznych "pakietów danych" (np. "Pakiet Danych 2026") określających obowiązujące wersje baz LCI oraz definiowanie okresów przejściowych i zasad aktualizacji EPD po istotnych zmianach w tych bazach.
• Procedura Kwalifikacji Narzędzi: Operator Programu publikuje i utrzymuje odrębny, publicznie dostępny dokument pt. "Procedura Kwalifikacji i Nadzoru nad Narzędziami LCA", który szczegółowo opisuje etapy, wymagania formalne, ramy czasowe oraz ewentualne koszty związane z procesem kwalifikacji i utrzymania statusu narzędzia.
• Wymagania dla Weryfikatorów Programu: Weryfikatorzy muszą wykazać się odpowiednimi kompetencjami, doświadczeniem w LCA i znajomością norm, a ich kwalifikacje są regularnie oceniane przez Operatora Programu w celu zapewnienia bezstronności i najwyższej jakości audytów.

Wymagania dla Organizacji Korzystających z Narzędzi

Kwalifikacja narzędzia LCA to pierwszy krok do zapewnienia wiarygodności EPD. Drugim, równie istotnym elementem, jest wdrożenie w organizacji solidnego procesu wewnętrznego. Poniższe wymagania nie oznaczają konieczności wdrażania i certyfikacji formalnego systemu zarządzania (np. ISO 9001). Ich celem jest zapewnienie, że organizacja podchodzi do procesu w sposób ustrukturyzowany, powtarzalny i świadomy potencjalnych ryzyk, co jest kluczowe dla wiarygodności danych.

Zarządzanie Procesem i Kompetencjami

• Udokumentowane Kompetencje Personelu: Organizacja musi zapewnić, że personel odpowiedzialny za opracowywanie EPD posiada mierzalne i udokumentowane kompetencje. Wymagania te powinny być dostosowane do roli danej osoby w procesie i mogą obejmować na przykład: ukończenie certyfikowanego szkolenia z podstaw LCA (np. 16 godzin), zdanie egzaminu z obsługi kwalifikowanego narzędzia, lub udokumentowane doświadczenie w samodzielnym prowadzeniu projektów LCA/EPD.
• Procedury Kontroli Danych: Muszą istnieć spisane, wewnętrzne procedury zapewniające, że dane zbierane w zakładzie (dane pierwszoplanowe) są dokładne, aktualne i spójne. Proces ten powinien być udokumentowany i powtarzalny.
• Infrastruktura IT: Organizacja musi zapewnić odpowiednią infrastrukturę (sprzęt, oprogramowanie, zabezpieczenia), która gwarantuje stabilne działanie narzędzia i bezpieczeństwo danych.

Analiza Ryzyka i Kontrola Wiarygodności

Przed przesłaniem każdej EPD do weryfikacji, organizacja powinna przeprowadzić wewnętrzną kontrolę wiarygodności (plausibility check).

• Analiza Potencjalnych Błędów: Organizacja powinna przeanalizować i udokumentować potencjalne źródła błędów w procesie (np. pomyłki przy wprowadzaniu danych, zła interpretacja wyników, błędny dobór scenariuszy) oraz opisać sposób ich minimalizacji.
• Weryfikacja Wewnętrzna: Wygenerowana deklaracja EPD powinna być wewnętrznie sprawdzona przed wysłaniem do zewnętrznego weryfikatora. Celem jest sprawdzenie spójności wyników z danymi wejściowymi oraz, jeśli to możliwe, porównanie ich z wynikami dla podobnych produktów (własnych lub rynkowych) w celu wykrycia ewentualnych anomalii.

Załącznik A: Macierz Zastosowalności Wymagań

Załącznik B: Lista Kontrolna Zgodności

Załącznik C: Obowiązkowe Wskaźniki Zgodne z EN 15804+A2

Narzędzie musi obliczać i raportować wszystkie poniższe wskaźniki, zgodnie z metodyką opisaną w normie bazowej.

Wskaźniki Wpływu na Środowisko (LCIA)

Wskaźniki Zużycia Zasobów

Kategorie Odpadów i Przepływy Wyjściowe

Załącznik D: Metodologia Obliczeniowa Modułu D

Formuła: Korzyści i obciążenia dla danej kategorii wpływu są obliczane jako: (E_recycled − E_virgin) × R_out × (1−A)

Zasada przepływu netto: Obliczenia mają zastosowanie wyłącznie do przepływu netto materiału wtórnego opuszczającego granice systemu produktu.

Załącznik E: Mapowanie do ISO/IEC 25010

• Dostosowanie funkcjonalne: Ocena, czy narzędzie w pełni i poprawnie implementuje wszystkie funkcje obliczeniowe i sprawozdawcze wymagane przez EN 15804+A2.
• Niezawodność: Testowanie stabilności narzędzia, jego zdolności do obsługi nieprawidłowych danych wejściowych i mechanizmów odzyskiwania danych.
• Bezpieczeństwo: Audyt mechanizmów kontroli dostępu, szyfrowania danych i ochrony integralności silnika obliczeniowego.
• Użyteczność: Ocena, czy prowadzony przepływ pracy jest intuicyjny i skutecznie zapobiega błędom użytkownika.

Załącznik F: Rozszerzona Lista Walidacyjna

Faza 1: Weryfikacja Raportu Projektowego (LCA)

Faza 2: Weryfikacja Treści Deklaracji EPD

FAQ - Pytania dot. Oprogramowania i Standardu

Ta sekcja odpowiada na kluczowe pytania dotyczące dedykowanych narzędzi LCA, ich kwalifikacji oraz roli, jaką odgrywa niniejszy standard w zapewnianiu jakości i wiarygodności danych EPD.

Słowniczek Kluczowych Terminów

Poniższa lista wyjaśnia najważniejsze pojęcia i skróty używane w kontekście Deklaracji Środowiskowych Produktu i Oceny Cyklu Życia.